Ardeşen Ziraat Odası

Vatan Hürriyet Ekmek

ZOBİS
ZOBİS
Ardeşen Ziraat Odası > Yöresel Ürünlerimiz

Yöresel Ürünlerimiz

KARAYEMİŞ YETİŞTİRİCİLİĞİ VE ÖNEMİ
 
Doç.Dr. Ali  İSLAM 
Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü

 

Giriş

Karayemiş Bitkiler alemi içerisinde Laurocerasus officinalis olarak bilinmektedir. Bu meyve türü ülkemizde taflan adıyla da tanınmaktadır. Bitkinin tabi yayılma alanı Karadeniz’in doğu bölgeleri, Kafkaslar, Toroslar, Kuzey ve Doğu Marmara’dır. Genel olarak ılıman iklim bölgelerinin meyvesidir. Bu bakımdan en iyi karayemişler Karadeniz bölgesinin sahil kuşağında yetiştirilmektedir.
Gövde ve dalları kış soğuklarına dayanıklıdır. Ancak çiçekler, erken ilkbaharda açtığından donlara karşı hassastır. Bu nedenle ilkbahar donların sık görüldüğü yerlerde yetiştiricilik oldukça güçtür.
 
Yayılma Alanı
Bitkinin doğal yayılma alanı Anadolu’da Karadeniz’in doğu bölgeleri, Toroslar, Kuzey ve Doğu Marmara ve Kafkaslardır. Avrupa’nın güneydoğusu, Balkanlar ve Kuzey İran başta olmak üzere dünyanın değişik yörelerinde karayemiş formlarına rastlanılmaktadır.
Yurdumuzda karayemişin değişik formlarına şu bölgelerde rastlamak mümkündür:
·         Karadeniz Bölgesi’nde; Rize, Trabzon, Giresun, Ordu çevresinde, Maçka Meryemana Vadisi’nde, Giresun, Sinop (Ayancık), Zonguldak (Devrek), Kastamonu, Bartın ve Bolu çevresindeki yapraklı orman ve orman kıyılarında rastlanır.
·         Marmara Bölgesi’nde; İzmit (Keltepe), Adapazarı dolaylarında, İstanbul çevresinde Belgrat Ormanları’nda ve Alemdağ’da, Bursa Uludağ’da ve Karadeniz kıyısı yakınlarındaki ormanlarda rastlanır.
·         Güney Anadolu’da; Toroslarda ve  Amanos Dağları’nda yer alır.
Karayemiş ağaçları bu sayılan bölgelerdeki yapraklı ağaç, özellikle kayın ormanlarında alt örtü olarak daha çok boylu çalı veya ağaççık formunda yada makilerle karışmış bir tür olarak bulunur. Yenilebilen formlar olan kültür karayemişlerine özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde hemen her yerde rastlamak mümkündür.
 
Karayemişin Bitki ve Meyve Özellikleri
 
Yaz – kış yaprağını dökmeyen (herdem yeşil) boylu çalı veya ağaç halinde bulunur. Yabanileri genellikle çalı formunda bulunur. Yetiştiriciliği yapılan çeşitler ise 5 – 8 m kadar boylanabilmektedirler.
Derine giden kuvvetli bir kök sistemi vardır. Düzgün ve genellikle dik bir gövde yapar. Gövde grimsi siyah, donuk siyah renktedir. Sert odun dokusu ve kuvvetli bir dal sistemi vardır. Dalcıkların uçlarına doğru çiçek salkımı görülür. Bunlar yaprak koltuğundan çıkar. Açık yeşil renkteki sürgünleri tüysüzdür.
            Boyları 5 – 25 cm uzunlukta olan yapraklar, elips yada uzunca yumurta biçiminde, kısa saplı, sivri uçlu, tam kenarlı veya düzensiz seyrek dişlidir. Uzun şerit halindeki yapraklar deri gibi serttir. Üst yüzü parlak koyu yeşil renkte, alt yüzü açık solgun yeşil renkte ve tüysüzdür. Yaprak orta damarı alt yüzde bariz bir çıkıntı yapar. Yaprağın alt bölümünde 2 – 4 tane beze bulunur.
            Beyaz renkli çiçekler 5 – 15 cm boyundaki bir eksen üzerinde, dik duran bir salkımda toplanmışlardır. Her bir çiçek üzerinde 5 çanak yaprak, 5 taç yaprak, 1 dişi organ ve 15 – 20 erkek organ bulunur.
            Meyveleri çekirdekli, sulu ve 6 – 25 mm boyundadır. Önceleri yeşil renkte olan meyveler olgunlaşınca tiplere göre mor siyah renkli, bazen açık veya koyu kırmızı, bazı çeşitlerde de sarı – kırmızı alacalı olmakla beraber genellikle siyaha yakın koyu bir renk alır. Kiraz iriliğinde olan meyveler şekil olarak da genellikle kiraza benzemekte, kalp şeklinde, küt veya sivri uçlu, hafif uzun veya üsten basık ve bazen de üzüm taneleri gibi yuvarlak olabilmektedir. Çekirdek düzgün, sivri zeytin biçimindedir. Meyveleri tatlı, buruk ve acı arasında değişen yeme özelliklerine sahiptir.
 
İklim  ve Toprak İstekleri
Anavatanı olması bakımından Karadeniz’in kıyı bölgesi karayemiş yetiştiriciliği bakımından uygun iklim özelliklerine sahiptir. İyi gelişme göstermesi ve bol ürün vermesi nemli, güneşli, ılıman iklim bölgelerinde olmaktadır.
Erken çiçek açtığından (çeşit özelliği ve rakım durumuna bağlı olarak Şubat – Mart aylarında çiçek salkımları görülemeye başlar) ilkbahar geç donlarından zarar görebilmektedir. Bazı yıllar verimin az olmasının nedeni buna bağlanabilir. Yine tozlanma zamanı görülen sisler birtakım olumsuzluklara yol açabilmektedir.
Hemen her çeşit toprakta yetişebilir. Havalanması iyi, derin topraklarda bol ürün verir. Genel olarak derin, iyi havalanan, nemli, humuslu – killi – kumlu topraklarda yetişir. Taşlık, kayalık arazilerde de yetişebilir. pH yönünden hafif asidik toprakları tercih etmekle birlikte kireçli topraklara da tolerans gösterir.
 
Karayemişin Kullanım Alanları ve Sağlık Açısından Önemi
 
Meyveleri üzerinde yapılan çalışmalarda karayemişte mineral maddelerin ve antioksidan maddelerin bol miktarda, buna karşın bakır ve çinko gibi ağır ve zararlı metallerin ise çok düşük miktarlarda bulunduğu tespit edilmiştir. 1 kg karayemişte 2215 mg potasyum, 55 mg sodyum, 179 mg magnezyum, 153 mg kalsiyum, 0.8 mg bakır, 1.9 mg çinko, 8.3 mg demir ve 24.2 mg mangan bulunduğu tespit edilmiştir.
Kullanım Alanları
·         Meyvesi taze olarak tüketilir. Ayrıca reçel, pekmez, tuzlama, turşu ve kurutularak da değerlendirilir.
·         Tokluk hissi verdiğinden diyet yiyeceği olarak kullanılır.
·         Pasta, kek, bisküvi ve özellikle hoşaf ve kompostolara aroma ve tat vermek için kullanılır.
·         Bazı ilaçların yapımında katkı maddesi olarak da kullanılır.
·         Yapraklar çiçekçilikte çelenk yapımında, balık tezgahlarının süslenmesinde kullanılır.
·         Yaprakları domates, biber ve patlıcan gibi sebzelerin fidelerinin toprağa dikilmesi esnasında kök etrafına sarılmak suretiyle danaburnu ve diğer zararlıların zarar yapmasını yani fidenin köklerini kesmesini engellemek amacıyla kullanılır.
·         Park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılır. Ayrıca sık budanmaya uygun olduğundan çit bitkisi olarak da kullanılır.
·         Şehir içerisinde ve yol kenarlarında hava kirliliğini azaltıcı olarak kullanılmaktadır.
·         Derine giden kök yapısı nedeniyle çay ve fındık bahçelerinin veya evlerin rüzgar alan yönüne dikilerek rüzgâr kıran olarak kullanılır.
·         3 – 4 yaşlı dalları Doğu Karadeniz Bölgesi’nde sepet yapımında kullanılmaktadır.
 
Sağlık Açısından Önemi
 
·         Mide ülseri ve bağırsak tembelliğini giderir. Nefes darlığına iyi gelir.
·         İdrar söktürür, taş dürücüdür, hemoroite iyi gelir.
·         Çekirdeği ile beraber yendiğinde böbreklerden taş düşürücü olarak (halk tarafından) kullanılmaktadır.
·         Sigaraya karşı isteksizlik doğurur.
·         Meyveler çekirdekleriyle toz edildikten sonra balla karıştırılır, bronşite iyi gelir.
·         Yaprakları, çiçek açma döneminde zehirlidir. Gelişmesini tamamlayan taze yaprakları elle toplanıp destile edilerek eczacılıkta kullanılan Laura Cerasin maddesi elde edilir. Karayemişin taze ve genç yapraklarından elde edilen bu karayemiş suyu halk hekimliğinde yatıştırıcı, öksürük kesici, bulantı ve karın ağrılarını dindirici olarak kullanılır.
·         İnsülün hormonunu geliştirir. Spazm çözüdür (sindirim sistemi).
·         Kandaki asit – baz dengesini sağlar. Kalp çarpıntısını gidermek ve kan şekerini düşürmek için kullanılır.
·         Dişleri korur. Kemik yapısını geliştirir.
·         Kasların düzenli çalışmasını sağlar.
·         Demir eksikliğini giderici özelliği vardır.
·         Karayemişteki antioksidanlar, alzheimer, diyabet, doku ve cilt hastalıklarına karşı ve vücuttaki hücre yenilenmesi ile kansere karşı etkilidir.
·         Karayemiş antioksidan özelliğiyle yaşın ilerlemesiyle vücutta meydana gelen oksitatif zararı azaltarak yaşlanmayı geciktirir.
 
Bahçe Tesisi
 
            15 – 30 mtaç yapabilen bu tür için 3x4, 4x4, 4x6 m aralıklarla dikim yapılarak bahçe tesis edilebilir. Dikimde dikdörtgen, kare, üçgen vs. dikim metotları kullanılabilir.
Meyve ağaçlarının muntazam ve kuvvetli bir taç teşkil edebilmeleri ve verim çağında uzun zaman kalmalarını sağlamak için dikim sonrasından itibaren budamayı bilinçli olarak yapmak lazımdır.
            Bir karayemiş ağacı 35 – 40 yaşına kadar ekonomik ürün verebilmektedir.
 
Karadeniz Bölgesinde Karayemiş Yetiştiriciliği
Karadeniz Bölgesi’nde dikkate değer ekonomik büyüklükte karayemiş bahçeleri yoktur. Ancak, bölge insanları karayemişi severek tüketmekte, ağaçlar daha çok evlerin, bahçelerin, genellikle çay ve fındık bahçelerinin kenarlarında, yol kenarlarında ve orman içlerinde bulunmaktadır.
Yetiştirilen karayemişlerin kalitesi de birbirinden farklıdır. Meyve şekli, aroması, tadı, rengi farklılık göstermektedir. Bu çeşitlilik içerisinde en çok sevilen tipler, üreticiler tarafından toplanarak bahçelerin kenarlarına dikilmişlerdir. Birçok bahçede onlarca ağacı bir arada görmek de mümkündür.
Karayemiş konusunda en kapsamlı çalışma 2007-2010 yılları arasında Karadeniz bölgesinde yapılmıştır.  Bütün bölge taranarak farklı tiplerdeki karayemişlerin belirlenmesi amacıyla yürütülen bir çalışmada, 32 tip belirlenmiştir. Bu çalışmada saptanan tipler, ekolojilerindeki pomolojik özelliklere bakılarak değerlendirilmiştir. Seçilen tiplerin sofralık, reçellik, turşuluk ve kurutmalık olarak değerlendirildiği de vurgulanmıştır.
 
Sonuç olarak, bu tür üzerinde benzer çalışmalar da devam etmektedir. Bölgede yetiştirilen karayemiş tipleri belirlenmekte ve bunlar arasından istenilen tipler seçilerek bahçeler tesis edilmeye başlanmaktadır. Diğer yandan karayemiş, gıda yönünden de incelenmeye başlanmıştır. Bir taraftan gıda bileşimi incelenmeye başlanmakta diğer taraftan da reçel, marmelat, pasta, bisküvi gibi değişik ürünlere işlenerek sanayiye uygunluğu üzerine çalışmalar yapılmaktadır.
Gün geçtikçe insanların damak tadı da değişmektedir. Dün tatlı yani şekerli gıdalar tercih edilirken bugün artık tercih edilmiyor. Yarının insanları ise daha farklı tadlar arayacaktır. Karayemişte buruktan tatlıya kadar değişik tadlar bulunmaktadır. Bu nedenle bu meyve türü yarınlar için daha da önem arz edecektir.